راهنمای مطالعه
Toggleآزمایش هورمونی چیست؟ اهمیت انجام این آزمایش برای مردان و زنان
آزمایش هورمونی به دلیل عدم تعادل هورمونها انجام میشود و نیاز است برای تعیین علت اصلی علائم آن بررسیهای دقیقی توسط پزشک صورت گیرد. این آزمایش باعث میشود بدین نتیجه رسید چه هورمونهایی نامتعادل است و برای رسیدن به سطح تعادل آن چه کارهایی باید انجام شود.
با انجام نمونههای خون، ادرار و گاهی بزاق دهان این آزمایش مورد بررسی قرار میگیرد و گاهی نیاز است برای رسیدن به نتیجه قطعی برخی آزمایشهای تکمیل کننده طی شود. در ادامه روند انجام آزمایش و دلیل اهمیت آن را مورد بحث قرار میدهیم و چه کارهایی باید قبل از آن رعایت شود را بازگو میکنیم.
تست هورمونی چیست و چه کار میکند؟
آزمایشهای هورمونی در انواع استروژن، پروژسترون، تستوسترون، کورتیزول، FSH و هورمون تیروئید انجام میشود. براساس نوع آزمایش تجویز شده میتوان آن را در محل آزمایشگاه، مطب پزشک و خانه طی کرد و نمونه را برای بررسی دقیقتر نزد آزمایشگاه ارسال نمود. معمولاً بعد از یک الی دو هفته نتیجه آزمایش مشخص میشود.
از آنجا که سطح هورمونها دائماً در حال تغییر است، احتمالاً نتیجه بدست آمده کمی با سطح طبیعی فاصله دارد. اما به راحتی میتوان از تغییرات رخ داده شده باخبر شد و احتمال بروز اتفاقات در آینده نزدیک را حدس زد. برای مثال، از آزمایش هورمونی تحریک کننده فولیکول یا FSH میتوان به نزدیک بودن دوران یائسگی یک خانم پی برد.
معرفی آزمایشهای هورمون زنانه
هورمون FSH:
این هورمون توسط غده هیپوفیز ارائه میشود که تخمک برای رشد و باروری آماده میسازد. برای بررسی این هورمون کافی است یک آزمایش خون ساده انجام شود که انجام آن در روز سوم پریودی بسیاری اهمیت دارد. قبل از انجام این آزمایش بهتر است حدود 12 ساعت ناشتا باشید و بهترین زمان برای آن صبحها است.
هورمون استروژن:
این هورمون موجب تحریک و رشد فولیکولهای تخمک میشود و بر بهبود و ارتقا غشا مخاطی رحم بسیار تاثیرگذار است. مشاهده سطح پایین هورمون استروژن نشانهای از کاهش احتمال تخمک گذاری و باروری است. همچنین میتواند به دلیل سندرم تخمدان پلی کیستیک، کم کاری هیپوفیر و بی اشتهایی عصبی باشد. مصرف داروهایی مانند کلومیفن و داروهای تنظیم یائسگی موجب کاهش سطح این هورمون میشود.
هورمون LH:
این هورمون از غده هیپوفیز تولید میشود و در تنظیم تخمک گذاری بسیار تاثیرگذار است. درصد تولید آن قبل از تخمک گذاری افزایش مییابد و انجام آزمایش آن میتواند در تنظیم دوره قاعدگی و تخمک گذاری اثرگذار باشد.
هورمون پروژسترون:
این هورمون در نیمه دوم چرخه قاعدگی و بعد از تخمک گذاری تولید و باعث آماده شدن رحم برای دریافت تخمک بارور میشود. تولید آن به دست یک جسم زرد رنگ است و بعد از تخمک گذاری، به همراه مقدار کمی استرادیول آزاد خواهد شد. در صورت عدم بارور بودن تخمک، جسم زرد شکسته شده و سطح پروژسترون رو به پایین میآید. بدین شکل وارد دوره بعدی قاعدگی میروید.
هورمون آنتی مولرین یا AMH
این هورمون در تخمدان زنان وجود دارد و با افزایش سن تعداد آن نیز تغییر میکند. این هورمون به کمک فولیکولهای دارای تخمک تولید میشود و بررسی تعداد آن بر ارزیابی تعداد فولیکولهای مانده و ذخیره تخمکها موثر است. خانمهایی که توانایی ذخیره سازی تخمدان در آنها کاهش یافته، درصد باروری کمتری دارند و احتمال سقط جنین برایشان افزایش مییابد.
هورمون تیروئید:
این هورمون از سوی غده هیپوفیز یا همان تیروئید تولید میشود و این بیماری در عملکرد قاعدگی تاثیر منفی میگذارد. با افزایش هورمون تیروئید، کاهش وزن، بیش فعالی و قاعدگی نامنظم شکل میگیرد و با انجام این آزمایش میتوان به اختلالات تیروئیدی پی برد. در صورت عدم درمان احتمال از دست دادن جنین و زایمان زودرس وجود دارد. کم کاری تیروئید نیز در دوران بارداری اثرات منفی به همراه دارد و موجب بروز مشکلاتی مانند جدا شدن جفت، سقط جنین، زایمان زودرس و … میشود. حتی در روند رشد و مشکلات مادرزادی تیروئید کودک تاثیرگذار است.
چه زمانی نیاز به آزمایش هورمونی داریم؟
با افزایش یا کاهش هورمونهای موجود در خون، شاهد علائم گفته شده زیر خواهید بود:
- پریودهای سنگین یا نا منظم
- ریزش مو
- تغییرات در خلق و خو
- استرس و نگرانی
- ناباروری
- رویش موها روی صورت، چانه و بخشهای دیگر بدن
- کاهش یا افزایش وزن ناگهانی
- تعریق زیاد از حد
- تغییر حساسیت به سرما و گرما
- تغییرات فشار خون
- تحریک پذیری
- تضعیف استخوان
- افسردگی
- مشکل خوابیدن
- تاری دید
- پف کردن صورت
- کاهش میل جنسی
- موهای نازک و شکننده
- …
شرایط انجام هر آزمایش به نظر پزشک بستگی دارد. زیرا نتیجه آن میتواند تحت تاثیر عوامل مختلف قرار گیرد.
قبل از آزمایش هورمونی چه باید کرد؟
آزمایشهای هورمونی طبق دستور پزشک در زمان مناسب انجام میشود. اما بیشتر اوقات در روزهای مختلف دوره قاعدگی است. برای مثال، آزمایش هورمونی FSH در روز سوم قاعدگی انجام میشود و بالا بودن درصد آن نشانهای از نارسایی تخمدان و پایین بودن آن بیانگر پلی کیستیک است. با اندازه گیری هورمونهای تستوسترون و پروژسترون میتوان به بروز اختلالات سیستم رحمی خانمها پی برد و عملکرد آن برای تولید مثل مشخص میشود.
قبل از انجام آزمایشات هورمونی خوب است شرایط روحی و جسمی خود را در سلامت کامل حفظ کنید. زیرا هر گونه تغییر در خلق و خوی افراد میتواند در روند درمان تاثیر منفی بگذارد. رعایت نکات گفته شده زیر نیز بسیار اهمیت دارد:
1.مصرف وعدههای پرچرب قبل از آزمایش هورمونی تیروئید ممنوع است. این کار باعث بالا رفتن درصد چربی خون می شود و بر نتیجه آزمایش اثر منفی میگذارد. همچنین بهتر است از مصرف دارو خودداری کنید و یا برای خوردن دارو خاص نظر پزشک خود را بپرسید.
2.برای انجام آزمایش پرولاکتین باید صبح زود و حدود چند ساعت بعد از برخواستن از خواب مراجعه کنید. پوشیدن لباسهای تنگ و سوتینهای چسبان شب قبل از آزمایش توصیه نمیشود. زیرا در صورت تحریک پذیری سینهها احتمال ترشح هورمون در خون افزایش مییابد. همچنین فعالیت جنسی قبل از آزمایش ممنوع است و بروز استرس، انجام فعالیتهای ورزشی و مصرف برخی داروها میتواند موجب تغییر نتیجه واقعی آزمایش شود.
در لیست زیر با برخی آزمایشهای هورمونی که در روزهای سوم و چهارم پریود باید انجام شود، آشنا میشوید:
FSH: 3 الی 5 ام دوره پریودی
LH: 3 الی 5 ام دوره پریودی
استرادیول: 3 الی 5 ام دوره پریودی
پرولاکتین: 3 الی 5 ام دوره پریودی
پروژسترون 21 امین روز چرخه پریودی
هزینه آزمایش هورمونی زنان 1403
برای مشخص شدن قیمت آزمایش هورمونی زنان در سال جدید باید نوع آزمایش خود را مشخص کنید. همچنین تجهیزات و پیشرفته بودن آزمایشگاه انتخابی روی هزینه نهایی تاثیرگذار است و با افزایش تعداد هورمونهای آزمایش شده هزینه نهایی نیز تغییر مییابد.
تفسیر و بررسی نتایج آزمایش هورمونی خانمها
معمولاً آزمایش هورمونهای زنانه در موارد زیر خلاصه میشود:
پروژسترون
این آزمایش به منظور تنظیم دوره قاعدگی و رشد جنین اجرا شده و برای بارداری به منظور آماده کردن رحم و دیوارههای آن ضرورت دارد. در صورت بالا بودن سطح این هورمون احتمال بارداری، کیست تخمدان و سرطان تخمدان افزایش مییابد و کم بودن سطح آن موجب عملکرد نادرست تخمدانها میشود.
استروژن:
این هورمون بر سلامتی زنان و عملکرد تولید مثل آنها تاثیر زیادی میگذارد و براساس سن و روند سلامتی تغییر مییابد. با ورود به دوران بارداری و قاعدگی سطح استروژن تغییر ناگهانی دارد. اما در حالت کلی، بالا بودن هورمون به دلایلی مانند تخمدان پلی کیستیک و کم بودن چربی بدن رخ میدهد.
تستوسترون
این هورمون بر میل جنسی، بلوغ زنان و دوره قاعدگی موثر است و با کاهش تولید آن شاهد تضعیف تخمدان و برهم ریختگی دوره قاعدگی خواهید بود. با افزایش سطح آن نیز میتوان به سندرم تخمدان پلی کیستیک پی برد.
تفسیر آزمایش LH و نحوه انجام آن
این آزمایش با دریافت مقداری خون از ورید بازویی انجام میشود و روند آن بسیار سریع و با کمی سوزش همراه است. به دلیل تغییرات سطح LH با چرخه قاعدگی احتمال دریافت چند نمونه آزمایش وجود دارد تا سطح دقیق این هورمون مشخص شود.
مورد دیگری که برای انجام آزمایش هورمون LH وجود دارد، مقدار ان در ادرار است. این آزمایش به منظور احتمال بارداری بیشتر در چرخه قاعدگی صورت میگیرد. افزایش سطح هورمون نشان دهنده آزادسازی تخمک از تخمدان است که در این مورد احتمال بارداری در بالاترین حد خود میرسد.
کاندیدای مناسب برای انجام آزمایش هورمون LH نیز به شرح زیر است:
- خانمهایی که با مشکل بارداری روبرو هستند
- خانمهایی که دورههای نامنظم قاعدگی را تجربه میکنند
- افراد دچار اختلال هیپوفیز
- دخترانی که خیلی دیر یا زود به دوره بلوغ رسیدهاند.
برای انجام این آزمایش باید نکات گفته شده زیر را رعایت کنید:
- ممکن است به توصیه پزشک مصرف برخی داروهایی که بر نتیجه آزمایش تاثیر میگذارد را کنار بگذارید.
- در صورت مصرف داروهایی مانند جلوگیری از بارداری، مکمل DHEA، تستوسترون، هورمون درمانی و … به پزشک اطلاع دهید.
- اگر در سنین باروری هستید باید برای انجام این آزمایش در یک روز تعیین شده در چرخه قاعدگی مراجعه کنید.
نیاز نیست برای انجام آزمایش نگران باشید، تنها مقداری کمی از خون شما گرفته میشود و تنها کمی احساس سوزش را تجربه میکنید.
تفسیر آزمایش هورمون FSH و نحوه انجام آن
در مواقعی که سطح هورمون FSH بالا است، احتمال نارسایی تخمدان، سندرم تخمدان پلی کیستیک، ناهنجاری کروموزومی و یائسگی وجود دارد. به همین دلیل، تولید تخمک و ایجاد لقاح باکیفیت کاهش مییابد و هر چه سن فرد بالاتر رود، احتمال بارداری کمتر خواهد شد.
برای انجام آزمایش هورمونی FSH، مصرف برخی داروها ممکن است باعث تداخل شود. پس قبل از آن پزشک خود را از داروهای مصرفی مطلع سازید. از نمونه داروهای تاثیرگذار میتوان به سایمتیدین، دیجیتالیس، لوودوپا، کلومیفن سیترات اشاره کرد. مصرف ویتامین B7 و بیوتین نیز بر نتیجه دقیق این آزمایش تاثیر گذار است.
نتیجه زمایش به صورت عددی مشخص میشود. سطح ایده آل آن به سن و دوره قاعدگی و یائسگی بستگی دارد. برای تشخیص بهتر پزشک انجام آزمایشهای هورمونی LH، تستوسترون و استروژن ضرورت دارد. در موارد زیر به سطح نرمال آن در سنین مختلف اشاره میکنیم:
قبل از بلوغ: 0 الی 0.4 mIU/Ml
در دوران بلوغ: 3.0 الی 0.1 mIU/Ml
خانمهایی که دوره قاعدگی را تجربه میکنند: 7.4 الی 5.21 mIU/Ml
بعد از یائسگی: 8.25 الی 8.134 mIU/Ml
سطح این هورمون در دوره قاعدگی در حال نوسان است. بالاترین سطح آن به قبل از آزادسازی تخمک اختصاص دارد و در صورت افزایش و یا کاهش بیش از حد نشان دهنده مشکل ناباروری در خانمها است. زمانی که سطح FSH به صورت غیر طبیعی کم است، به بالغ نشدن تخمک میتوان پی برد. با روشهایی مانند IVF و داروهای تزریقی، سطح هورمون را برای تحریک تخمدانها افزایش میدهند.
تفسیر آزمایش هورمون تستوسترون و نحوه انجام آن
خانمها در طول روز با افزایش یا کاهش هورمون تستوسترون روبرو هستند و ارزیابی آن برای تعیین دوره قاعدگی و نوسانات موجود ضروری است. معمولاً این آزمایش در صبحها که سطح تستوسترون در بالاترین حد خود است، انجام میشود و با مشاهده نشانههای زیر، پزشک انجام آن را توصیه میکند:
- آکنههای غیرطبیعی در صورت
- رشد غیرطبیعی مو روی لب و چانه
- کم پشتی موی سر و کچلی غیرطبیعی
قبل از انجام آزمایش هورمون تستوسترون مصرف برخی داروها مانند استروئیدها، باربیتوراتها، داروهای ضدتشنج، داروهای آندروژن یا استروژن کنار گذاشته شود. به تشخیص پزشک در کنار این آزمایش برخی آزمایشهای دیگر مانند آزمایش Androstenedione به منظور بررسی عملکرد غدد فوق کلیه و تخمدانها، آزمایش DHEAS برای بررسی تومور یا مشکلات غدد فوق کلیه و … انجام میشود.
درخواست آزمایش هورمونی
برای انجام آزمایش هورمونی کافی است درخواست خود را در یک آزمایشگاه معتبر به ثبت رسانید. کارشناسان آزمایشگاه با بررسیهای لازم و ثبت نهایی، مراحل انجام آزمایش را برای شما طی و سپس زمان دقیق برای دریافت نتیجه را اعلام میکنند.